Cây mã đề còn có tên gọi khác là mã đề á, mã đề thảo, xa tiền,… Tên khoa học là Plantago major L. Họ Mã đề – Plantaginaceae là loại cây cỏ mọc hoang và sống lâu năm. Ở Miền Bắc nước ta, mã đề còn được trồng làm rau và thuốc chữa bệnh sỏi. 2khoe
Đặc điểm của cây mã đề
Có thân cây ngắn, lá mọc ở gốc, cuống dài, rộng và bài trí hình hoa thị. Phiến lá có gân dọc sống, hình trứng hoặc thìa. Mã đề thường mọc thành nhóm nhiều cây.
Hoa mã đề thuộc lưỡng tính, mọc thành từng bông thẳng đứng, có cán dài, 4 lá đài xếp xéo hơi dính nhau tại gốc. Quả hộp có chứa nhiều hạt nâu đen bóng. Mỗi quả mã đề chứa từ 8 đến 20 hạt.
Dược tính của mã đề
Theo đông y, mã đề có vị ngọt, tính hàn, có tác dụng khử nhiệt, thông mồ hôi. Làm sáng mắt, tiểu tắc nghẽn, làm sạch phong nhiệt tại phổi. Trị chứng thấp nhiệt ở bàng quang, khiến cường âm tích tinh, lợi tiểu tiện mà không chạy khí.
Bộ phận được sử dụng làm thuốc của mã đề
- Hạt Mã đề sấy hoặc phơi khô gọi là Xa tiền tử.
- Cả cây Mã đề bỏ rễ sấy hoặc phơi khô gọi là Xa tiền thảo.
- Lá Mã đề để tươi sấy hoặc phơi khô.
Cây mã đề có tác dụng gì
Mã để có rất nhiều tác dụng hay. Trong dân gian không phải ai cũng biết sử dụng loại thảo dược này. Đặc biệt khi kết hợp với các vị thuốc khác sẽ mang lại công dụng tuyệt vời.
Mã đề chữa các bệnh về thận và đường tiết niệu
1. Trị viêm cầu thận cấp tính
Mã đề 16g, 12g đại táo, thạch cao làm thuốc 20g, mộc thong 8g, bạch truật 12g, gừng 6g, quế chi 6g, ma hoàng 12g và cam thảo 6g. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
2. Trị viêm cầu thận mãn tính
Mã đề 16g, phục linh 12g, hoàng bá 12g, rễ cỏ tranh 12g, hoàng lien 12g, mộc thông 8g, trư linh 8g, bán hạ chế 8g và hoạt thạch 8g. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
3. Trị viêm bàng quang cấp tính
Mã đề 16g, hoàng liên 12g, phục linh 12g, hoàng bá 12g, trư linh 8g, rễ cỏ tranh 12g, mộc thong 8g, bán hạ chế 8g và hoạt thạch 8g. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
4. Trị viêm đường tiết nệu cấp
20g mã đề, 15g bồ công anh, 15g hoàng cầm, 15g chi tử (dành dành), 20g kim tiền thảo, 20g cỏ nhọ nồi, 15g ích mẫu, 30g rễ cỏ tranh và 6g cam thảo. Mỗi ngày sắc uống 1 thang, liên tục trong 10 ngày.
5. Trị viêm bể thận cấp tính
Dùng 50g mã đề tươi, 50g rễ cỏ tranh tươi, 50g cỏ bấc đèn tươi. Mỗi ngày sắc 1 thang uống 2 lần. Liệu trình 5-7 ngày.
6. Trị sỏi bàng quang
30 mã đề, 30g ngư tinh thảo (diếp cá), 30g kim tiền thảo. Mỗi ngày sắc 1 thang uống 2 lần. Uống liên tục trong 5 ngày.
7. Trị sỏi đường tiết niệu
Mã đề 20g, rễ cỏ tranh 20g, và kim tiền thảo 30g. Mỗi ngày sắc uống 1 thang hoặc hãm uống giống trà nhiều lần trong ngày. Tham khảo thêm cách chữa bằng Kim tiền thảo.
8. Trị chứng bí tiểu tiện
Hạt mã đề 12g sắc uống thành nhiều lần trong ngày, có thể kết hợp them lá mã đề.
9. Trị đi tiểu ra máu
Lấy lá mã đề tươi 12g và lá ích mẫu tươi 12g. Mang rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước cốt uống.
10. Trị chứng tiểu ra máu, cơ thể nhiệt ở người già
Cho hạt mã đề vào cối giã nát, dùng khăn vải sạch bọc vào, cho vào ấm cùng 2 bát nước sắc còn một bát, lấy nước, cho thêm 3 nắm hạt kê nấu thành cháo ăn lúc đói.
10. Lợi tiểu
Dùng hạt mã đề 10g, cam thảo 2g đun sôi cùng 600ml nước, cho đến khi còn 200ml, chia thành 3 lần uống trong ngày.
Mã đề chữa các bệnh tiêu hóa
11. Trị tiêu chảy: Lấy 1 nắm mã đề tươi, 1 nắm rau má tươi, 1 nắm cỏ nhọ nồi tươi. Mỗi ngày 1 thang sắc đặc uống.
12. Trị tiêu chảy mạn tính: 8g hạt mã đề, rau má, đẳng sâm, cát căn, cam thảo dây mỗi vị 12g, 8g cúc hoa. Mỗi ngày sắc uống một thang.
13. Chữa lỵ: 12g mã đề, 12g dây mơ lông, 12g cỏ seo gà. Mỗi ngày sắc uống một thang.
14. Chữa lỵ cấp tính và mạn tính: 30g mã để tươi và 30g rau sam tươi. Đung nước uống hàng ngày như uống trà xanh.
Bạn có biết cây mướp đắng cũng có tác dụng chữa bệnh về tiêu hóa
Mã đề chữa các bệnh về gan, mật và phổi
15. Trị ho, tiêu đờm: Mã đề 10g, cát cánh 2g và cam thảo 2g. Mỗi ngày sắc uống một thang.
16. Trị chứng nóng gan mật và người nổi mụn: Một nắm lá mã đề tươi và một miếng gan lợn tầm bàn tay. Cả 2 thứ mang thái nhỏ xào hoặc nấu canh, nêm mắm muối vừa ăn để dùng trong buổi cơm trưa từ 6 – 7 ngày sẽ khỏi. Có thể dùng một ít rau mã đề tươi giã nhuyễn đắp vào chỗ bị mụn, dán băng dính lại. Lưu ý dùng thức ăn này phải kiêng đồ cay nóng, không cà phê hay uống rượu.
17. Trị chứng phổi nóng và ho dai dẳng: Mã đề tươi 20g-50g rửa sạch sắc kỹ uống 3 lần trong ngày, uống nóng mỗi lần cách 3 giờ.
18. Điều trị viêm phế quản: Dùng 6 – 12g hạt mã đề sắc uống nhiều lần trong ngày (có thể kết hợp với thân mã đề).
19. Trị viêm gan siêu vi trùng: 20g mã đề, 40g nhân trần, 20g lá mơ, 20g chi tử 20g. Toàn bộ thái nhỏ sấy khô, pha như trà để uống, mỗi ngày uống 100-150ml.
Các công dụng khác của cây mã đề
20. Trị chảy máu cam
Rau mã đề tươi mang rửa sạch và giã nát, tẩm vào ít nước, vắt lấy nước cốt uống. Người chảy máu cam nằm yên trên giường để gối cao đầu, bã mã đề thì đắp lên trán, nếu chảy nhiều cần dùng bông sạch nút bên mũi chảy, uống khoảng vài ngày sẽ khỏi.
21. Trị chốc lở ở trẻ nhỏ
Một nắm rau mã đề tươi mang rửa sạch và thái nhỏ nấu cùng 100g -150g giò sống, ăn vài ngày trẻ sẽ khỏi. Dùng canh này thường xuyên giúp phòng ngừa chốc lở.
22. Trị chứng sốt xuất huyết
50g mã đề tươi, 30g củ sắn dây, 1000ml nước sắc đến khi còn 500ml uống thành 2 lần trong ngày lúc đói (uống 3 ngày), từ ngày thứ 4 mỗi ngày uống 1 lần.
23. Chữa trẻ bị sởi dẫn đến tiêu chảy
Hạt mã đề sao qua, sắc uống (cho thêm mộc thong nếu bí tiểu). Có thể kết hợp với rau dừa nước lượng bằng nhau nếu không có mộc thông.
24. Chữa phù thũng
30g mã đề tươi, 20g phục linh bì, 15g đại phúc bì, 20g đông qua bì (vỏ bí xanh). Sắc nước uống trong ngày. Tham khảo cách chữa phù thũng từ Cây Kim tiền thảo.
25. Trị cao huyết áp
30g mã đề tươi, 20g hạ khô thảo, 12g ích mẫu thảo, 12g hạt mồng (sao đen). Sắc nước uống trong ngày.
26. Trị rụng tóc
Mã đề rửa sạch phơi khô, mang đốt thành than. Trộn với giấm ngâm khoảng 1 tuần rồi bôi lên chỗ bị rụng tóc. Xem thêm cách trị rụng tóc bằng tỏi đen
27. Trị đau mắt đỏ
15g mã đề tươi, 15g kinh giới, 20g lá dâu, và 10g cúc hoa. Sắc nước uống 3 lần trong ngày. Uống liên tục 3-5 ngày.
28. Trị chứng ngứa đau bộ phận sinh dục
Một nắm to hạt mã đề nấu lấy nước để ngâm rửa thường xuyên sẽ khỏi (theo Nam Dược Thần hiệu)…
Món ăn từ cây mã đề
Canh mã đề: Được trích trong sách Thánh Tuế Tổng Lục quyển thứ 190, canh mã đề nấu từ lá mã đề, gừng, hành, muối ăn có công dụng chữa bệnh đái ra máu và đau buốt niệu đạo khá hiệu.
Cháo mã đề: Được nấu từ lá mã đề, gạo tẻ, hành, muối, có công dụng thanh nhiệt, trị đờm, sáng mắt, lợi tiểu. Hiện nay, cháo mã đề khá nổi tiếng và là món ăn được ưa chuộng ở Trung Quốc.
Lưu ý khi sử dụng mã đề
- Lá: Phụ nữ mang thai dùng cần phải thận trọng. Người già đái đêm nhiều, thận kém không nên dùng.
- Hạt: Không phải thấp nhiệt nên dùng thận trọng.
- Những người đi tiểu nhiều, táo bón, không có thấp nhiệt, thận hư, dương khí hạ giáng thì không nên dùng.
- Sử dụng mã đề chú ý kiêng chất kích thích, gây nóng như rượu, bia, cà phê, các loại gia vị nóng.
Hình ảnh cây mã đề
Hạt mã đề
